We leven in een tijd waarin je mag zeggen wat je denkt. Je hoeft hier nergens eerst toestemming voor te vragen. Het recht is een recht op de vrijheid je mening te uiten. Het garandeert jou en mij dat we zonder vrees voor vervolging onze mening kunnen geven.
Vrijheid van meningsuiting
De vrijheid van meningsuiting is de vrijheid om alles te kunnen zeggen, te schrijven, te lezen en te publiceren. Hetzij onze eigen ideeën of die van anderen. Meningen en standpunten mogen in het openbaar geuit worden.
Die vrijheid van meningsuiting kent hooguit een paar beperkingen. Zo mag je bijvoorbeeld niet iemand zwart maken en leugens over mensen verspreiden. Ook mag je niet oproepen tot geweld, discriminatie of moord. De vrijheid van meningsuiting is een van de belangrijkste mensenrechten. Vrijheid van meningsuiting is er voor iedereen. Niemand uitgezonderd.
Een waardevolle mening
Nou, en dat doen we ook hoor. Aan wie het maar wil horen. We oordelen en veroordelen. We veronderstellen en hebben zelfs voor- onderstellingen en vinden overal wel wat van. Tenslotte hebben we allemaal een waardevolle mening, toch? Daarnaast geven we ongezouten onze mening en noemen het soms gemakshalve feedback. Ook zoeken we de grenzen van ons mens-recht op en gaan er zelfs zonder blikken of blozen overheen.
We hebben een hoge opvatting van ons recht om in alle vrijheid onze mening te geven. Dat is mooi, maar soms ook schrijnend en pijnlijk tegelijk. Zeggen wat je denkt. Het mag. Ook al geef je alleen maar aan hoe jij dat voelt. Maar jouw gevoel hoeft niet waar te zijn. Het is jouw waarheid zoals jij het voelt. En het voelt kennelijk bij velen erg goed om gewoon te zeggen wat je denkt. Ook al is dat denken en uitspreken zonder waarheid, zonder feiten of zonder zorgvuldig onderzoek en gedegen verantwoording. Je mag tenslotte zeggen wat je denkt.
Stimulus en respons
“Tussen stimulus en respons bevindt zich een ruimte. In die ruimte bevinden zich onze vrijheid en ons vermogen om onze respons te kiezen. Onze respons is bepalend voor onze groei en ons geluk.” (Viktor E. Frank)
Bovenstaand citaat en afbeelding komen uit het boek “ De 7 eigenschappen van effectief Leiderschap” van Stephen Covey. Het is misschien wel het meest gelezen boek over leiderschap ter wereld.
Covey legt ons in dit deel van zijn boek uit wat we allemaal wel herkennen: actie versus reactie. Er komt iets op ons af, we worden geplaatst in een bepaalde situatie. Er overkomt ons iets, iemand zegt iets tegen ons en pats; we reageren volautomatisch op die gebeurtenis. Zonder nadenken reageren we hierop. En dat pakt lang niet altijd goed uit. In tegendeel. In dit proces is feedback al snel een grote bek. Dit geconditioneerd gedrag brengt ons vaak in de problemen.
Conditionering en volautomatische gedrag
Om het proces ‘conditionering’ beter te begrijpen moeten we iets meer weten over de werking van conditionering.
De Rus Ivan P. Pavlov (1849-1936 fysioloog) deed als eerste onderzoek naar het fenomeen klassieke conditionering. Hij ontdekte iets opvallends bij zijn honden als proefdieren. De honden bleken direct bij het zien van voedsel speeksel af te scheiden. Maar dat deden ze ook als ze de persoon zagen die hen altijd voedsel bracht. In principe kwam deze reactie pas voor als ze op hun voedsel kauwden. Maar na enige tijd scheiden de honden al speeksel af bij het zien van de verzorger en/of het voedsel.
Bij conditionering is er dus een relatie tussen een stimulus (prikkel of actie) en een respons (reactie). Een stimulus is een gebeurtenis of situatie die direct een respons bij ons uitlokt. Als onervaren klusser sla je een spijker in de muur en je slaat op je duim. Pijn is in dit voorbeeld de stimulus en prikkel die je voelt. Je respons hierop is het direct wegtrekken van je hand… en waarschijnlijk het uitspreken van woorden die niet opgenomen kunnen worden in dit blog.
Respons en gedrag
We realiseren ons maar half hoe vaak we eigenlijk in de problemen komen door ons geconditioneerde en volautomatische gedrag. We doen niet alleen onszelf, maar ook anderen tekort. Thuis, in het publieke domein, op ons werk en waar dan ook. We bereiken gewoon minder in ons leven als we volautomatisch onszelf blijven toestaan er maar uit te kramen wat bij ons naar boven komt. Het lucht op z’n best even op. Maar je blijft zelf met de consequenties van je eigen respons en gedrag zitten.
Sommigen lossen de negatieve effecten van hun reacties op door zichzelf wijs te maken ‘ja sorry, maar zo ben ik’. ‘ Als dit met mij gebeurt, is dit mijn reactie. Zo zit ik in elkaar. Ik kan niet anders, zo ben ik nu eenmaal’. Niets is minder waar. Het is een valse leugen.
Wij mensen hebben vaak geen invloed op de dingen die op ons afkomen. Maar we hebben wel degelijk invloed op onze reactie daarop. Daar gaan wijzelf over.
De vrijheid en ruimte om te kiezen
Tussen stimulus en respons ligt een oneindige ruimte. In die ruimte is er voor iedereen de gelegenheid zijn respons te kiezen. Jij en ik hebben een keuzemogelijkheid. Er valt wat te kiezen. Maar let op: keuzes hebben consequenties. Altijd. Dus realiseer je de consequenties van je keuzes. Het helpt om je zelf in die tussenruimte de vraag te stellen: wat wil ik bereiken met mijn respons, mijn reactie? Wat zijn de consequenties? Waar ben ik op uit? Wat gaat dit mij en/of de ander opleveren?
Ja, er is vrijheid je mening te uiten op dat wat op je afkomt. Er is geen wet die jou kan verbinden een ‘speeksel’- respons te geven. Een volautomatische en geconditioneerde respons zonder gebruik te maken van je ruimte om te kiezen. Maar die ruimte is er wel. Voor jou, voor mij, voor iedereen. Niemand kan deze ontkennen. Er is vrijheid van meningsuiting. Maar er bestaat tegelijk een ruimte om je mening te vormen en die bewust te kiezen. Je kunt besluiten volautomatisch je gedrag te kiezen en je mening te uiten. Maar het hoeft niet natuurlijk.
